Op onderzoek naar de walvissen in Húsavík

De Nederlandse biologe Manon Verijdt heeft in Húsavík onderzoek gedaan naar walvissen. “Het doel van mijn onderzoek was om te kijken naar de distributie van de walvissen in de baai gedurende de verschillende jaren en maanden tussen 2013 en 2018 met behulp van GPS coördinaten. Met de toenemende aanwezigheid van walvissen is het namelijk van belang dat we zo veel mogelijk te weten komen over deze dieren, zodat we mogelijk voorspellingen kunnen maken over hun locatie in de baai.” Speciaal voor REiSREPORT schrijft Manon in dit verhaal over haar fascinatie voor walvissen, de resultaten van het onderzoek en haar tijd in Húsavík, het noordelijk gelegen walvisstadje van IJsland.

Hier vind je meer informatie over de bezienswaardigheden in het stadje Húsavík.

Walvissen in Húsavík

Het begin

Het is inmiddels alweer drie jaar geleden dat ik mijn eerst walvis zag. Ik was op reis in het westen van het prachtige Canada. Samen met 12 andere reislustige Nederlanders reden we hier onder begeleiding van een gids in een busje door Brits-Columbia, om zo de mooiste plekken van het land te ontdekken. Plaatsen zoals Banff en Jasper kwamen natuurlijk aan bod, maar we hadden ook het geluk naar Vancouver Island te gaan. Waar letterlijk iedere nieuwe plek me de adem benam, was deze laatste bestemming, Vancouver Island, toch wel de overtreffende trap en mijn kers op de taart.

Eén nadeel aan het feit dat deze bestemming als laatste kwam, was mijn snel dalende budget. Toen de anderen dus voorstelden om naar natuurlijke warmwaterbronnen te gaan, met een zodiac als vervoersmiddel welteverstaan, sloeg de twijfel toe. Ook al klonk een mogelijke ontmoeting met walvissen me erg goed in de oren, het was beslist niet goedkoop. Desondanks probeerden mijn groepsgenoten me ervan te overtuigen om mee te gaan, en met succes. Diezelfde avond nog bezweek ik onder de groepsdruk en stemde ik toe.

walvissen-onderzoek-ijsland-husavik — Een walvis neemt een duik onder toeziend oog van de Noordse Sternen.

Het doel: walvissen spotten

Nog geen 24 uur later stonden we daar dan, waarbij we – na duidelijke instructies – allen een overall aangereikt kregen. Het duurde even, maar eenmaal aangekleed in dat charmante pak zetten we koers naar de pier, waar ik dolenthousiast op de boot stapte. Nu ik besloten had om mee te gaan, wilde ik het ook meteen goed doen, dus ik nam vooraan in onze zodiac plaats. Aangezien een zodiac maar 15 mensen kan vervoeren en dus relatief licht is, schoten we even later dan ook letterlijk over het wateroppervlak.

Mijn hart ging tekeer en mijn adrenalineproductie draaide overuren, waardoor alleen al deze ervaring het meer dan waard was. Al waren we hier natuurlijk ook met een doel: walvissen spotten. Door mijn met water bedruppelde bril keek ik uit over de zee met daarachter die typisch Canadese, torenhoge naaldbomen. Aan wildlife was gelukkig het algemeen geen gebrek. Pijlsnelle zeearenden vlogen boven onze hoofden, een toekijkende bruine beer stond aan de rand van het bos en rustig dobberende zeeotters lagen op het water. Goed nieuws, we behaalden ook ons doel toen grijze walvissen naast de boot ongestoord even op adem kwamen aan het wateroppervlak. Een brede glimlach maakte zich van me meester, wat was het hier mooi.

De bultrugwalvis

Na het genieten van de natuurlijke bronnen genoot ik ook op de terugweg weer met volle teugen. Opspattend water door de tegenwind deerde me niet en hoge golven zorgde voor gierende adrenaline door mijn lijf. Mijn enthousiasme werd nog verder aangesterkt toen de kapitein begon te roepen en met zijn arm naar de verte reikte. Ik had nooit durven dromen dat ik op dat moment een walvis uit het water zou zien springen. Ik had de filmpjes en foto’s op het internet natuurlijk wel gezien, maar de kans het zelf mee te maken leek nihil. Toch behoorden wij die dag tot dat kleine percentage van mensen die het wel zagen. Mijn dag kon niet meer stuk. Deze walvis sprong jammer genoeg niet vaker dan één keer, maar nadat de kapitein ons vertelde dat dit een bultrugwalvis was, werd dat mijn nieuwe doel. Nogmaals een (het liefst springende) bultrugwalvis te zien, maar dan van dichtbij.

Een stageplek zoeken

In Canada werd dit doel niet meer behaald, en voor een langere tijd werd deze wens onbewust naar de achtergrond geplaatst. Ook in mijn studie Toegepaste Biologie werd mariene biologie maar amper aangekaart. Mijn interesse in de onderwaterwereld bleef echter op de achtergrond sluimeren. Na twee jaar in de schoolbanken te hebben gezeten kwam in het derde jaar eindelijk het moment dat ik op stage mocht. Hierbij was de keuze snel gemaakt om iets met walvissen te gaan doen, maar het waar en wat was nog onbekend. Zoveel plekken die ik nog wilde zien, en zoveel walvissoorten die ik nog op mijn lijstje had staan. De mogelijkheden leken eindeloos.

Mailtjes werden verstuurd naar de meest exotische en spannende bestemmingen. Alle bestemmingen dichterbij huis leken mij namelijk makkelijker te zijn als potentiële vakantiebestemming. Desondanks kwam ik na een aantal afwijzingen uit bij een land hier helemaal niet zo ver vandaan. De Universiteit van Reykjavik adverteerde met stages op verschillende plekken rondom IJsland. Aangezien het eiland omringd is door water, was mariene biologie hier een van de hoofdonderwerpen. Echter was ik niet geïnteresseerd in vis of in waterkwaliteit, maar alleen in walvissen. Gelukkig was er één onderzoekscentrum met precies de juiste focus. Ik stuurde een mail, werd vrijwel direct geaccepteerd en zo begon de voorbereiding voor mijn stage naar IJsland.

De voorbereiding

Outdoorwinkel na outdoorwinkel had ik bezocht om alle spullen bij elkaar te krijgen. IJsland ligt namelijk een stuk noordelijker dan Nederland en is daardoor een stuk kouder in zowel de winter als de zomer. Met de wetenschap dat het op de boot nóg een stuk kouder zou zijn dan op land, zit mijn koffer vol met truien, sokken, thermokleding en meerdere jassen. Mijn koffers werden meegesleurd door weer en wind – in dit geval inclusief sneeuw en ijs. In twee vliegtuigen en een bus, om vervolgens uit te komen bij een tankstation in een klein dorpje, aan wat op dat moment het einde van de wereld lijkt te zijn. Dat kleine dorpje waar ik uitstapte heette Húsavík. Wat ik me niet besefte tijdens het regelen van de stage, is dat deze plek bekend staat als ‘The Whale Capital of Europe’. Vanwege het grote aantal walvissen dat de naastgelegen baai, Skjálfandi Bay, bezoekt en het hoge slagingspercentage van de walvisexcursies. Dat beloofde wat. Al moest ik er wel even op wachten, aangezien de boten pas in maart zouden varen en mijn stage in februari startte.

Op zoek naar walvissen

Op 1 maart was het dan zover. De eerste tour en het bijkomende avontuur zouden beginnen. Ingepakt in alle lagen kleding die ik mee had gebracht, met daaroverheen wederom zo’n charmante overall, zetten we voet op onze boot; Náttfari. Man, wat was dit spannend! Toeristen waren er nog bijna niet aangezien het nog zo vroeg in het seizoen was. Met alle stagiaires stonden we dan ook verwachtingsvol vooraan op de boot, aan het front van alles wat ons te wachten stond. Ik kon niet wachten om mijn eerste walvis hier te spotten.

Met golven van bijna drie meter hoog en ijskoude wind snijdend in mijn wangen trotseerden we de baai. Echter was ik één ding vergeten: ik ben namelijk erg gevoelig voor zeeziekte. Nog geen vijf minuten later stond ik dan ook aan de achterkant van de boot, om gedag te zeggen tegen mijn ontbijt. Ik hield diezelfde positie aan gedurende de drie uur daarna. Eenmaal terug in de haven was er weinig meer over van mijn enthousiasme.

Walvisseizoen voor geopend

Een aantal dagen later was het gelukkig wel raak. Ik was als enige stagiaire op de boot en ik hoopte oprecht niet zeeziek te worden. Ondanks dat mijn vingers en tenen compleet bevroren waren, was het een perfecte tour. We openden het walvisseizoen officieel met twee bultrugwalvissen en een groep van ongeveer 50 witsnuitdolfijnen in de wateren van Skjálfandi Bay. Eindelijk een succesvolle tocht, zonder zeeziekte en met vervulling van mijn droom, om een bultrugwalvis van dichtbij te zien.

De tochten daarna waren vol spanning om wederom walvissen te zien. Deze wilde dieren hebben natuurlijk elke mogelijkheid om de baai weer te verlaten. De dagen die ik binnen moest besteden in verband met mijn onderzoek waren soms dan ook zenuwslopend. Ik wilde naar buiten, op zoek naar de walvissen. Iedere niet-succesvolle tocht die ik maakte, en iedere succesvolle tocht die ik gemist had, waren dan ook keer op keer pijnlijk.

Keuzestress en ‘fear of missing out’

Om mijn stage te halen moest er ook gewerkt worden aan mijn onderzoek. Hiervoor maakte ik gebruik van data van voorgaande jaren. Ik zat dus veel dagen binnen om databases door te spitten en alleen de data van de bultrugwalvissen te filteren. Het doel van mijn onderzoek was om te kijken naar de distributie van de walvissen in de baai gedurende de verschillende jaren en maanden tussen 2013 en 2018 met behulp van GPS coördinaten.

Met de toenemende aanwezigheid van walvissen is het namelijk van belang dat we zo veel mogelijk te weten komen over deze dieren, om mogelijk voorspellingen te kunnen maken over hun locatie in de baai. Daarnaast wordt er door vele andere stagiaires en onderzoekers ook onderzoek gedaan naar de fysieke gezondheid van de walvissen, naar hun gedragingen als respons op bootverkeer en akoestisch gedrag. Natuurlijk geldt dit niet alleen voor de bultrugwalvis, maar ook voor vele andere soorten zoals de witsnuitdolfijnen, dwergvinvissen en zelfs de blauwe vinvis. De blauwe vinvis is het grootste dier op aarde wat het zien van deze walvis een unieke belevenis maakt. De baai was dus niet alleen geweldig voor de walvissen, maar ook voor ons als biologen.

walvissen-onderzoek-ijsland — De honderden baleinen van de walvis zijn te zien tijdens het eten aan het wateropvlak.

Het onderzoek in Húsavík

Om onze onderzoeken uit te voeren is het van belang zo veel mogelijk gegevens te verzamelen over de aanwezigheid van de walvissen in de baai. Hiervoor komen zowel stagiaires als onderzoekers naar Húsavík. Dagelijks of meermaals per dag wordt er tijdens walvisexcursies data verzameld. Een tablet wordt hierbij gebruikt voor de GPS coördinaten.

We starten de tour in de haven en gedurende onze tocht worden deze coördinaten automatisch verzameld. Bij iedere walvis die we tegenkomen vullen we een korte vragenlijst in. Zo kijken we naar de soort walvis, de afstand tot de boot, de aanwezigheid van vogels en de aanwezigheid van jonge dieren. Dit alles wordt opgeslagen en naderhand verzameld in een database. Naast het invullen van deze vragenlijst houden we ons tevens bezig met foto-identificatie. Individuele walvissen worden herkend door kleurverschillen op hun lichaam en door middel van de vorm van de rugvin. Dit is handig als er gekeken moet worden naar één individu en zijn gedrag, locatie of uiterlijke kenmerken.

Kenmerken

Voor bultrugwalvissen is naast de rugvin en de kleuring ook de staartvin erg belangrijk. De staartvin heeft van de onderkant een uniek patroon van zwart en wit, inclusief littekens, waaraan ieder individu herkend kan worden. Door foto’s te maken van de rug- en staartvin kan dus bepaald worden of deze walvis al eerder in de baai is geweest en op welke locatie (in combinatie met de GPS coördinaten).

Daarnaast kan in samenwerking met andere onderzoekscentra onderzocht worden of een individu ergens anders op de wereld is waargenomen. Zo is voor een aantal bultruggen in Skjálfandi Bay bekend dat ze in Ierland, Noorwegen, de Cariben of de Kaapverdische eilanden zijn geweest. De meest noordelijke plaatsen zoals Ierland en Noorwegen worden hierbij, net als in IJsland, als voedingslocatie gebruikt. De Cariben en Kaapverdische eilanden worden juist gebruikt worden om te paren en jongen te baren en groot te brengen. Dit geografische onderscheid zorgt er dus voor dat de bultrugwalvissen jaarlijks vele duizenden kilometers migreren in de Noord-Atlantische Oceaan.

Hoe verder?

Gedurende deze stage is mijn liefde en fascinatie voor walvissen en mariene biologie alleen maar gegroeid. Iedere tour en ieder moment verwonderde me weer. We hebben momenten gehad dat de walvissen nabij onze boot kwamen, totaal ongestoord door onze aanwezigheid. Of juist momenten van nieuwsgierigheid waarbij ze bijvoorbeeld ‘spy hoppen’. Hierbij steken ze hun hoofd verticaal uit het water om zo naar hun omgeving te kijken. Wetende dat er zich dan onder het wateroppervlak een lichaam van 40 ton en gemiddeld 12 meter bevindt is onwerkelijk. Zelfs na het zien van meer dan 100 walvissen is de grootte van deze dieren amper te bevatten. Soms zie je een vogel nabij een staartvin van vijf meter breed of springen ze compleet uit het water. Hierdoor slaat je hart weer even een slag over en sta je stil bij die gigantische afmetingen van deze prachtige creaties in de oceaan.

Mijn stage en tijd in Húsavík zijn helaas al tot een eind gekomen. Mijn passie om deze dieren te helpen is daarentegen alleen maar aangesterkt. Ik hoop mijn Bachelor volgend jaar af te sluiten en binnen een aantal jaar misschien een Master in Mariene Biologie of Wildlife Conservatie te starten. Daarnaast is het een droom om samen met walvissen te snorkelen of duiken, om zo werkelijk te ervaren hoe groot deze machtige beesten zijn. En ik hoop terug te keren naar Húsavík, aangezien deze plek mijn hart heeft gestolen. Ik kan alleen maar zeggen dat het een absolute aanrader is om op die boot te stappen en op zoek te gaan naar walvissen. Deze dieren betoveren je.